Mikro iktisadi analizin önemli parametrelerinden biridir sabit maliyetler. Küçük stratejilerle değil kalıcı yatırımlarla azaltılabilen bir maliyet çeşididir. Çalışanları bir arada tutacak veya ürünleri sergileyecek işyeri binasına ödenen kiralar, araçların mutad periyodik bakımları, belediye vergileri vs. sabit maliyetlere örneklerdir. Değişken maliyetler daha finanse edilebilir olmasına rağmen sabit maliyetler kemik bir sermaye gerektirir, velhasıl nakit gücüdür. Ve bu nakit gücüne haiz olmayanlar fikirlerini teşebbüse çeviremez, ekonominin arz tarafına dahil olamaz. Ancak internetin geniş kitlelere kolayca ulaşmayı sağlayan bir mecra olması son yıllarda sıklıkla duyulan, çok düşük sabit maliyetlerle iktisadi hayata dahil olunabilen “ freelance ekonomisi ”ni ortaya çıkarmıştır.
Freelance her ne kadar bir işverene bağlı olmadan kişinin kendi kararları doğrultusunda her hangi bir iş yapması olsa da, bu kavram şimdilerde daha çok internet üzerinde sürdürülen freelance çalışma hayatı ile bütünleşir oldu. İnternet üzerinden yürütülen freelance faaliyetlerin ise her geçen gün yelpazesi genişler oldu. Daha önceleri yazılım, web tasarım, makale, çeviri ile başladığı anlaşılsa da şimdilerde evde yapılan pasta, el işi satışına kadar gitmiş durumda. Belki de “deepweb” te freelance kiralık katillerde mevcuttur… Ancak gelecekte 3D yazılar ile sipariş üzerine freelance olarak eşya ürütmek kesin gibi görünüyor.
Freelance’i Cazip Kılan
Peki geleneksel ekonomide itibarın işareti “kurumsallık” kavramının olmadığı bir çalışma sistemi nasıl gün geçtikçe talep görüyor?
İnternetin, belki bir bilgisayar parasına ekonomiye dahil olmayı sağlayan doğası, sermaye yetersizliği nedeni ile ekonominin arz kısmına dahil olamayacaklar için de bir fırsat sunmuştur. Bu durum üreten kesimin çoğalmasına dolayısıyla piyasadaki rekabetin giderek yükselmesine sebep olmuştur. Freelancelerin sabit maliyetlerinin düşük olması onlara fiyat anlamında oldukça yüksek bir rekabet şansı tanımaktadır. Öyle ya freelance gibi çok başlı bir yapının monopol, duopol, oligopol gibi eksik rekabet piyasaları haline getirilmesi pek mümkün de görünmüyor. İşte freelance pazarının bu rekabetçi yapısı nedeni ile sunduğu uygun fiyatlar, maliyet hesapları yapan ürün ve hizmet talep edenler için cazip bir tedarik pazarı haline gelmesini sağlamıştır.
Freelance tedarik piyasasını cazip kılan şeyin rekabetçi fiyat yapısı olduğu söylenebilecek olsa da onu ayakta tutan bir destekçisi de mevcuttur. Freelancerlar dijital piyasa da kişisel reklam veren kişiler değildir. Onların reklamı kişisel ilişkileri, önceki işlerine verilen puanlar, yorumlar ve arkadaş tavsiyeleridir. Diğer bir ifade ile viral reklam ile piyasada zaman içinde elde edilmiş kişisel saygınlıktır. Freelance sisteminin cazip hale gelmesini sağlayanın rekabetçi fiyat ortamı mı yoksa piyasada elde edilmiş saygınlık mı tartışması ise, yumurta tavuk döngüsünden ileriye gitmeyecek gibi görünmektedir. Çünkü her ikisi de sistemin devamı için bir gerekliliktir.
Freelance Çalışma Sisteminin Sunabileceği “Olmayan” Şey
Her ne kadar iktisat kitaplarında tam rekabet piyasası kuramından bahsedilse de gerçek dünyada tabir o ki “benim diyen” ekonomi tam rekabet piyasasını sunduğunu iddia edemez. Piyasa ekonomisinin sembolü olan ABD dahi, kriz dönemlerinde ekonomiye farklı araçlarla müdahale ederek, Çin gibi sosyalist (kumanda) ekonomi vari tavırlar takınır. Peki hükümetlerin kriz dönemlerinde piyasaya müdahale etmesi kötü bir şey midir? Kısa vadeli düşünenler için değildir, uzun vade düşünenler için evet iyi değildir.
Makro ekonomik boyutta düşünüldüğünde hükümet eli ile tam rekabet piyasasına müdahale bazı durumlarda kamu menfaatine olduğu düşünülebilecek olsa da mikro ekonomik boyutta, bir sermaye grubunun piyasaya müdahale etmesi elbette kamu menfaatine olmayan bir durumdur. Zira tam rekabet şartlarının oluşması bireysel anlamda tüketiciye maksimum fayda sağlayacaktır.
İşte freelance sistemi, geleneksel ekonomide gerçekleşmesi mümkün görünmeyen tam rekabet ortamını dijital ekonomi içinde sunabilecektir. Çünkü arz yönünden kontrol altına alınamayacak boyutta teşebbüs mevcuttur. Freelance çalışma sistemi, daha önce belirtilen sabit maliyet avantajından ötürü arz tarafına tabi olanların sayısını artırırken, dünya ekonomik hacminin artmasını da sağlayabilecektir.
Arzın Büyük Çoğunluğunun Freelance’ten Gelmesi Mümkün mü?
İnternetin, önceki bölümlerde ifade edilmeye çalışılan ekonomik sisteme sirayet eden cazibesine bakılacak olursa, gelecekte freelance çalışma sistemine yönelik dijital girişimler artacak gibi görünüyor. Ancak bu artış hızı bir yerde duraklayabilir. Çünkü şimdilerde teknoloji ile haşır neşir bir kesimin katılımını alan freelance ekonomisi, teknolojiye ancak facebook kullanmak kadar yakın olan kesminin katılımını temin edebilmesi halinde büyüme trendini sürdürebilecektir. Bahsettiğimiz bu kesmin katılımı ise “güven” ile, güven ise resmi makamlarca freelance’in telaffuz edilmesinin sıklaşması ile mümkün olacaktır. Dikkat ediniz şu an paylaşım ekonomisine örnek olarak verilebilecek Uber ve Bla Bla Car gibi uygulamaların global bir yayılım gerçekleştirememesinin sebebi aslında bu tür iş modelleri için gerek hukuki alt yapı ihtiyacının gerekse de politik kaygıların giderilememesidir. Bu girişim örnekleri hükümetlerden dolaylı veya doğrudan (S. Arabistan gibi) destek aldıkları ülkelerde piyasa değerini büyütürken, Türkiye gibi örneklerde önüne geçildiğini dahi düşündürmektedir. Tabi değinmeden olmaz, freelancer ekonomisinin hükümetlere vermiş olduğu vergilendirme hususundaki kaygılarında bu sistemin büyümesinin önünde önemli bir engel olduğuda göz önüne alınmalıdır.
Olumsuz düşünülür veya desteklenir kabul edilmesi gereken bir gerçek var hükümetlerin desteklemediği bir ekonomik modelin yükselişi sınırlı olacaktır. Her ne kadar daha önceki yazılarımızda bir sekötürün büyümesi için hukukun olmazsa olmaz olduğunu ifade etmeye çalışmış olsak da freelance ekonomisinin geleceği için politik kaygılara da çözüm bulunması diğer bir gereklilik olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak gerek Türkiye gerekse de Dünya çapında freelance ekonomisi hakkında yapılagelmiş tek bir sağlıklı piyasa büyüklüğü araştırması olmamasına rağmen, freelancer kavramının anlamını bilen pek çok kişinin tanıdığı en az bir freelance olması, konunun sanıldığından daha ciddi boyutlarda olduğuna işaret etmektedir.
Fotoğraflar: adigaskell.org, www.policygenius.com, talentcupboard.com